تصحیح تخمین سبک شناسانه از زمان نگارش جامع الستین با روشی متن شناسانه

تحقیق پیش رو با کمک گرفتن از متن­شناسی به ارائۀ روشی نو برای تصحیح تخمین­های سبک­شناسانه از زمان نگارش آثار ادبی با تاریخ نگارش مجهول می­پردازد و نشان می­دهد که متن­شناسی امکاناتی به دست می­دهد که می­توان بوسیلۀ آن­ها عدم دقت روش­های سبک­شناسانه را تصحیح کرد. جامع الستین به عنوان نمونۀ بررسی شده با این روش، گواه کارآمدی آن است. تاریخ نگارش جامع الستین نوشته ابوبکر احمد بن محمد بن زید الطوسی، که به« تفسیر سوره یوسف» هم مشهور است، نا­مشخص است. در این مورد تاکنون صرفا با معیارهای سبک­شناسانه قضاوت شده است و از روی مختصات سبکی، این اثر را همزمان با کشف الاسرار یعنی حدود دهۀ دوم قرن ششم دانسته­اند. نگارنده پس از برخورد با ابیاتی عربی در جامع الستین ­که سرایندۀ آن حداقل هفتاد سال متاخر بر تاریخ در نظر گرفته شده از روی مختصات سبکی برای این کتاب بود، به دقت تخمین زمان قبلی مشکوک شد و از این رو کلیه اشعار موجود در جامع الستین را که از آن شاعران مختلفی از زبان پارسی و عربی است، برای تشخیص صاحبان این ابیات مورد بازبینی قرار داد و چون طوسی آورده بود که برای نوشتن کتاب خودش کتابهای مربوط به فن وعظ، علی الخصوص وعظ به وسیله داستان یوسف(ع) را مد نظر داشته است، بر متون وعظ و اخلاقیاتی مرتبط با داستان یوسف(ع) متمرکز شد و شواهدی بیشتر همسو با جریان تحقیق یافت و دانست که قیاس تطور ضبط­های اشعار فارسی و عربی، می­تواند روش تخمینی دقیق از زمان نگارش اثر باشد. خصوصا اشعارعربی که دارای بسامد کمی از تطور ضبط، ناشی از عدم آشنایی عام مخاطبان فارسی زبان با زبان دوم (عربی) است. شرح حال نویسنده جامع الستین، کوچی سریع را از خراسان به عراق و سپس آذربایجان، به نحوی که موجد حدسی قریب به یقین از گریز از سپاه مغول است، گزارش می­کند؛ این حدس با تخمین­های مربوط به زمان نگارش این اثر به روش مذکور، نیز شواهد به دست آمده از تاریخ سرایش بعضی اشعار موجود در جامع الستینکاملا مطابق است. نتیجه روش ابداعی این تحقیق، تصحیح تخمین در خصوص تاریخ نگارش جامع الستین از دهۀ دوم قرن ششم به دهۀ دوم قرن هفتم است.